Val van Assad zet Midden-Oosten op scherp: Iran, Turkije en de VS in geopolitieke patstelling

14 december 2024

Iran zoekt richting in een nieuwe realiteit na de val van Assad

De val van het Assad-regime in Syrië heeft niet alleen een politieke aardverschuiving veroorzaakt in het Midden-Oosten, maar dwingt ook Iran om zijn regionale strategie radicaal te herzien. Vijf anonieme Iraanse functionarissen, waaronder leden van de Islamitische Revolutionaire Garde, omschreven de situatie aan The New York Times als een moment van “verwarring en desoriëntatie”. Iran zoekt naar een manier om zijn belangen in Syrië veilig te stellen, maar het regime lijkt nog geen duidelijke strategie te hebben. Er wordt gesuggereerd dat Iran bereid is om op elk niveau diplomatiek aanwezig te blijven in Syrië, wat een opmerkelijke verschuiving is ten opzichte van de invloedrijke rol die het land jarenlang speelde onder het bewind van Assad.

De discussie over de toekomst van de Iraanse betrokkenheid in Syrië beperkt zich niet tot de politieke elite. Een “Syrië-debat” is gaande op alle niveaus van de Iraanse samenleving. Burgers en media uiten openlijk hun frustratie over de financiële en militaire steun die jarenlang naar het Assad-regime is gevloeid, terwijl de economische situatie in Iran steeds nijpender werd. Dit sentiment werd onderstreept door de invloedrijke sjiitische geestelijke Mohammad Shariati Dehghan, die opriep tot het prioriteren van relaties met andere landen en het terugbrengen van middelen naar het Iraanse volk.

Deze interne kritiek lijkt echter op weinig sympathie te kunnen rekenen van de Iraanse leiding. Opperste Leider Ali Khamenei reageerde fel door dergelijke opmerkingen te bestempelen als een “misdaad” in een toespraak op 13 december. Dit harde standpunt illustreert hoe gevoelig het debat over Syrië en de bredere regionale strategie binnen Iran ligt.

Turkije herstelt diplomatieke banden en versterkt aanwezigheid in Syrië

Terwijl Iran worstelt met zijn koers, maakt Turkije een strategische zet door de diplomatieke banden met Syrië te herstellen. Na twaalf jaar sluiting opent de Turkse ambassade in Damascus op 14 december opnieuw haar deuren. Burhan Koroglu, de Turkse ambassadeur in Mauritanië, is aangesteld als tijdelijk zaakgelastigde. Koroglu, die vloeiend Arabisch spreekt, symboliseert de hernieuwde focus van Turkije op directe diplomatie met Syrië.

Deze heropening komt op een moment dat Turkije zijn militaire aanwezigheid in Syrië verder uitbreidt. Sinds 30 november voert het Turkse leger operaties uit tegen de door de VS gesteunde Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) in het noorden van Syrië. Deze campagne resulteerde onder meer in de inname van Tel Rifat, een strategische stad ten noorden van Aleppo, op 1 december. Turkije beschouwt de SDF, die grotendeels bestaat uit Koerdische milities zoals de YPG, als een bedreiging voor zijn nationale veiligheid. Minister van Buitenlandse Zaken Hakan Fidan benadrukte op 13 december dat de “eliminatie” van de SDF en andere Koerdische groeperingen, zoals de PKK, een prioriteit blijft.

Daarnaast is ook het Syrische consulaat-generaal in Istanbul heropend, wat wijst op wederzijdse stappen om diplomatieke en economische relaties te versterken. Deze ontwikkelingen vormen een belangrijke mijlpaal in de geopolitieke herpositionering van Turkije, waarbij het enerzijds diplomatieke normalisatie zoekt en anderzijds zijn militaire doelstellingen in Syrië nastreeft.

VS probeert balans te vinden tussen Turkije en de SDF

De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken bracht op 12 en 13 december bezoeken aan Ankara en Bagdad om de spanningen in de regio te bespreken. In Ankara ontmoette hij zowel de Turkse president Recep Tayyip Erdogan als minister van Buitenlandse Zaken Hakan Fidan. De VS dringt er bij Turkije op aan om zijn militaire druk op de SDF, een belangrijke Amerikaanse partner in de strijd tegen ISIS, te verminderen.

De Turkse operaties tegen de SDF hebben de positie van deze door de VS gesteunde coalitie in het noordoosten van Syrië ernstig ondermijnd. De SDF heeft als gevolg van de toenemende druk besloten om haar operaties tegen ISIS tijdelijk op te schorten. Deze beslissing creëert een vacuüm in de regio, waardoor ISIS de kans krijgt om zich te hergroeperen en potentiële destabilisatie te veroorzaken.

In Bagdad sprak Blinken met de Iraakse premier Mohammad Shia al-Sudani over de noodzaak van een inclusieve en niet-sektarische Syrische regering. De gesprekken richtten zich ook op het voorkomen van een heropleving van ISIS. Irak heeft inmiddels zijn grensbeveiliging versterkt om spill-over effecten van de Syrische burgeroorlog tegen te gaan. De Iraakse Popular Mobilization Forces hebben verklaard klaar te staan om elke dreiging aan te pakken die de veiligheid van Irak in gevaar brengt.

SDF in overlevingsmodus: interne verdeeldheid en externe dreigingen

De Syrische Democratische Strijdkrachten bevinden zich in een existentiële crisis. Enerzijds hebben Arabische gemeenschappen in gebieden zoals Deir ez Zor en Raqqa hun loyaliteit aan de SDF opgezegd, wat de interne cohesie van de coalitie ondermijnt. Anderzijds wordt de SDF geconfronteerd met de voortdurende Turkse militaire druk.

SDF-commandant Mazloum Abdi heeft aangegeven te willen onderhandelen over een rol binnen een toekomstige Syrische regering. Hij pleit voor een gedecentraliseerde bestuursvorm waarin de SDF een plaats krijgt in de nationale administratie en strijdkrachten. Deze benadering lijkt echter onvoldoende om het groeiende verzet onder Arabische gemeenschappen tegen de SDF-regel weg te nemen. Deze groepen hebben langdurige klachten over beperkte wederopbouw, machtsmisbruik en een gebrek aan representatieve Arabische leiderschap binnen de SDF-structuur.

De val van Assad en de daaropvolgende machtsverschuiving hebben de positie van de SDF nog verder verzwakt. Zonder duidelijke strategische steun van de VS of een effectieve interne structuur, blijft de toekomst van de SDF uiterst onzeker.

Een regio in beweging: implicaties voor de toekomst

De val van Assad heeft een kettingreactie veroorzaakt in de regio, met Iran, Turkije en de VS als belangrijke actoren. Terwijl Iran worstelt met interne kritiek en strategische heroriëntatie, breidt Turkije zijn militaire en diplomatieke invloed uit. De VS bevindt zich ondertussen in een complexe positie, waarbij het probeert balans te vinden tussen bondgenootschappen en strategische doelen.

De ontwikkelingen in Syrië laten zien hoe fragiel de machtsverhoudingen in het Midden-Oosten zijn. De komende maanden zullen cruciaal zijn voor het bepalen van de toekomstige rol van Iran, de positie van de SDF en de bredere geopolitieke dynamiek in de regio.

Info via Institute of War en eigen berichtgeving.