Recht om te betogen staat onder toenemende druk in België
16 juni 2025
Het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM) trekt in zijn jaarverslag aan de alarmbel: de ruimte voor burgers om zich vrij te uiten, te demonstreren en maatschappelijk te engageren, krimpt zienderogen. FIRM-directeur Martien Schotsmans spreekt van een “verontrustende trend”. Volgens hem stapelen maatregelen zich op die afzonderlijk verdedigbaar lijken, maar samen het recht op betogen buitensporig inperken. “Stukje bij beetje verdwijnt de essentie van een gezonde democratie”, stelt hij.
Bureaucratische drempels en intimiderende praktijken
Het instituut identificeert zorgwekkende tendensen. Aanvraagprocedures voor betogingen worden steeds complexer, terwijl preventieve individuele demonstratieverboden toenemen. Daarnaast wijst het FIRM op buitensporig politietoezicht, willekeurige aanhoudingen en het afschrikwekkende effect van GAS-boetes. Ook de risico’s op strafrechtelijke vervolging – zonder oog voor de vrijheid van betogen – vormen een probleem. Deze praktijken ontmoedigen burgers om hun grondrecht uit te oefenen.
Democratische ader dreigt dicht te slibben
Het gevaar is reëel: mensen mijden spontane bijeenkomsten, durven politieoptreden niet meer te filmen of verlaten betogingen vroegtijdig door overdreven controles. Schotsmans benadrukt dat vreedzaam protest historisch gezien cruciaal was voor sociale vooruitgang. “Wanneer burgers uit angst zwijgen, holt dat het openbaar debat uit.” Hoewel beperkingen mogelijk zijn, moeten deze wettelijk, proportioneel en met de minst ingrijpende middelen worden ingezet. Het uitgangspunt blijft: ruimte creëren voor stemmen, niet voor beperkingen.
FIRM versterkt zijn waakhondfunctie
Het instituut zet zijn onderzoek naar deze ontwikkelingen voort, rapporteert aan internationale instanties en kaart problemen bij overheden aan. In 2024 richtte het drie adviezen aan het federale parlement, waarin het fundamentele rechten zoals vrijheid van meningsuiting en eerlijke processen benadrukte. Twaalf rapporten verschenen, waaronder een analyse van de rechtsstaat in België. Opvallend: meer dan de helft van de bevraagde mensenrechtenorganisaties krijgt te maken met bedreigingen.
Structurele problemen vragen om actie
Het FIRM constateert al langer dat Belgische overheden gerechtelijke veroordelingen soms negeren, zoals bij de opvangcrisis, gevangenissenoverbevolking en geluidsoverlast rond Zaventem. Een onderzoek hiernaar loopt. Daarnaast ondersteunt het sinds 2022 klokkenluiders uit private en federale sectoren – in 2024 kregen 28 melders juridische, psychologische of loopbaanhulp. Recent richtte het FIRM ook een folterpreventiemechanisme op, in samenwerking met gespecialiseerde instanties.
Bronnen: Jaarverslag Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM), 16 juni 2025.
Andy Vermaut +32499357495
