Als de stoppen doorslaan: wanneer willekeurig geweld en spookrijders ons opnieuw en opnieuw opschrikken

Twee schokkende incidenten in België tonen hoe snel geweld kan escaleren en levens kan ontwrichten. In Tongerlo beschiet een 39-jarige man de woning van zijn ex-partner en een tweede woning, waarbij gelukkig niemand aanwezig was. Op de A12 in Meise veroorzaakt een spookrijder een frontale botsing na roekeloos gedrag, met twee dodelijke slachtoffers en een zwaargewonde tot gevolg. Deze gebeurtenissen illustreren hoe mensen plotseling kunnen doorslaan met verwoestende gevolgen.

De nacht in Tongerlo was als elke andere tot een reeks luide knallen klonk en de gevel van een onschuldig huis kogelinslagen vertoonde. Hetzelfde wapen richtte zich korte tijd later op een tweede woning, waar eveneens niemand aanwezig was. Een 39-jarige man, vermoedelijk de ex-partner van een van de bewoonsters, werd aangehouden. Even verderop, met slechts één nacht ertussen, deed zich een ander drama voor op de A12 in Meise. Een spookrijder botste frontaal op een wagen die wél in de juiste richting reed, met twee dodelijke slachtoffers en een zwaargewonde tot gevolg. De vraag is hoe het komt dat de realiteit zulke schokkende wendingen kan aannemen, waarom mensen schijnbaar elke vorm van verantwoordelijkheid naast zich neerleggen en tot deze daden overgaan, en hoe deze incidenten zich verhouden tot een bredere, verontrustende maatschappelijke trend.

De stilte van de nacht lijkt bij uitstek een moment van rust, waarin huizen beschutting bieden tegen de chaos van alledag. Maar wanneer kogels inslaan in de gevel van een onbewoonde woning, slaat angst genadeloos toe. De buurtbewoners die in paniek wakker schrikken, beseffen dat hun veilige cocon van de ene op de andere seconde is doorboord. De wetenschap dat de schutter wellicht een man is die wrok koestert tegen zijn voormalige partner, werpt een donkere schaduw op de manier waarop we soms met intermenselijke relaties omgaan. Voor de vrouw wier huis beschoten werd, is de vakantie abrupt gevuld met onrust en onzekerheid. Hoe moet het voelen om te weten dat iemands woede zich zo concreet tegen jou richt dat er tot wapengeweld wordt overgegaan?

Wie ooit in zo’n situatie heeft verkeerd, weet dat de psychologische impact blijvend is. De herinnering aan kogelgaten in muren zal in het collectief geheugen van de buurt worden gegrift. De getroffen bewoonster zal, ook lang nadat ze terug in haar huis intrekt, met een diep gevoel van onveiligheid worstelen. Zelfs de buren voelen iets knagen: het kan immers iedereen overkomen, want plots is er een mens die zijn emoties niet meer de baas kan en overgaat tot extreme daden. De schrik zakt pas na vele slapeloze nachten weer weg, maar het besef dat we altijd kwetsbaar zijn, blijft voortbestaan.

Nog huiveringwekkender is de scene van het frontale ongeval op de A12. Een 42-jarige man rijdt in de verkeerde richting en negeert alle waarschuwingen. Bestuurders claxonneren, lichten knipperen, een buschauffeur probeert door geluidssignalen zijn aandacht te trekken. De spookrijder stopt zelfs om te plassen tegen de middenberm, alsof hij zich van geen kwaad bewust is, en rijdt vervolgens met zo’n tachtig kilometer per uur door. Het tragische resultaat is een frontale botsing met een ander voertuig, die twee levens eist en de echtgenoot van de overleden bestuurster in kritieke toestand achterlaat.

Hier komt eveneens een onvergetelijke psychologische nasleep bij kijken, zowel voor de nabestaanden als voor alle getuigen. De mensen die op de pechstrook stonden, machteloos naar de overkant keken en hoopten dat het niet mis zou gaan, dragen de schuldgevoelens en trauma’s met zich mee. De hulpverleners die ’s avonds laat bij het brandende wrak arriveren, nemen ook een gruwelijk beeld mee naar huis. Zij moeten de feiten beschrijven, rapporten opstellen en met een zekere professionele afstand het noodlottige tafereel vastleggen. Hun nachtrust zal in de komende dagen en weken waarschijnlijk beladen zijn met herbelevingen. Trauma vreet zich immers langzaam vast in het geheugen en laat zich niet makkelijk wegduwen.

Deze incidenten staan niet op zichzelf. Ze zijn het topje van de ijsberg in een bredere ontwikkeling waar steeds meer mensen zich zorgen over maken. De snelheid waarmee conflicten escaleren, lijkt toe te nemen. In het ene geval belandt een relatiebreuk in een uitzichtloze strijd van bedreigingen en intimidaties, die uiteindelijk eindigt in nachtelijks geweervuur. In het andere geval ontstaat er een situatie op de weg waarin iemand alle grip op de realiteit lijkt te verliezen, met de dood als gevolg.

Hoewel dergelijk geweld van alle tijden is, valt op dat we vaker dan vroeger worden geconfronteerd met extremen die ons met open mond doen toekijken. De media leveren vrijwel constant verslag van incidenten die onze veilige wereld op losse schroeven zetten. Waar voorheen geweld of radicaal gedrag vooral in grootsteden of in oorlogsgebieden leek te gebeuren, duikt het nu ook op in rustige dorpen en doodgewone straten. Deze evolutie voedt een collectief gevoel van angst en onveiligheid.

Wat vaak onderbelicht blijft, is de langetermijnimpact van dergelijk geweld. De vrouw die in Tongerlo haar kogelgaten moet laten herstellen, moet ook haar persoonlijke vertrouwen in de mensheid opkalefateren. Haar nachten zullen wellicht lang een reeks onaangename flashbacks bevatten, zelfs al was ze zelf niet thuis. Het psychische besef dat je leven en je thuis bedreigd zijn, kruipt onder de huid en laat zich moeilijk verdringen.

De nabestaanden en de zwaargewonde passagier van de spookrijder in Meise zullen proberen om het leven na dit drama weer op te pakken, maar de afwezigheid van hun geliefde en de herinnering aan het moment van impact blijven levenslang op de achtergrond aanwezig. Zij moeten misschien door een langdurig revalidatietraject, zowel fysiek als mentaal, en krijgen geregeld te maken met nachtmerries, angst om nog de weg op te gaan of een diep wantrouwen in het verkeer. Deze psychologische gevolgen zijn niet tastbaar in schadeclaims of in politierapporten, maar vormen soms de grootste littekens die achterblijven.

De mensheid heeft zich door de eeuwen heen altijd verhouden tot geweld. Filosofen als Thomas Hobbes zagen de mens van nature als geneigd tot strijd en agressie, vooral wanneer de wet van de sterkste gold. In de moderne samenleving verwachten we echter dat overheidsinstanties, sociale systemen en ethische normen ons behoeden voor die chaos. We stellen onszelf gerust met het idee dat alles in goede banen wordt geleid door wetten en regels. Maar zodra een individu zich aan dit sociale contract onttrekt, breekt een oerdrein van risico en gevaar door, net zoals Hobbes het ooit omschreef met zijn beroemde ‘oorlog van allen tegen allen’.

Toch hoeven we niet te vervallen in pure wanhoop. De geschiedenis leert dat samenlevingen door de tijd heen vaak veerkrachtig reageren op crises. Terwijl angst en onzekerheid opstijgen, ontwikkelen mensen ook solidariteit en alertheid. We zien na grote rampen, aanslagen of zware ongevallen dikwijls dat omstaanders zich spontaan inzetten om te helpen en dat collectieve bewustwording toeneemt. De vraag blijft echter of we enkel reageren wanneer het leed reeds is geschied, of dat we vanuit een preventieve, fundamentele overweging kunnen ingrijpen voordat mensen volledig ontsporen.

De menselijke psyche is meerzijdig, veerkrachtig, maar toch ook heel gevoelig voor druk. In een maatschappij waarin sociale, economische en emotionele uitdagingen zich opstapelen, ontstaan er soms situaties waarin mensen zichzelf niet meer kunnen beheersen. Een verbroken relatie, een onopgeloste wrok, een opeenstapeling van stressfactoren of een psychische aandoening kan tot een explosie van gewelddadig of roekeloos gedrag leiden. Daarnaast is er de invloed van alcohol, drugs of andere middelen die de remmingen wegnemen. We weten niet of dit in deze gevallen een rol speelde, maar het staat vast dat steeds meer mensen worstelen met een gevoel van onrust of machteloosheid.

Wanneer iemand eenmaal ‘doorslaat’, is de vraag of de samenleving voldoende vangnet biedt om die persoon en diens omgeving te beschermen. Politionele controles, rijexamens en psychologische hulpverstrekkers bestaan, maar blijken niet altijd toereikend om situaties te detecteren voordat ze escaleren. Pas wanneer de kogels inslaan of een spookrijder levens eist, merken we dat bepaalde signalen over het hoofd zijn gezien en roepen we om strengere maatregelen.

De twee casussen in Tongerlo en Meise moeten ons wakker schudden. Het is niet voldoende om enkel gevangenisstraf of strenger toezicht te eisen. We moeten ook reflecteren over wat er scheelt in de manier waarop we met conflicten omgaan, en in hoeverre psychische hulp toegankelijk en betaalbaar is. De samenleving draagt een gezamenlijke verantwoordelijkheid: van justitie en politie die sneller moeten ingrijpen bij bedreigingen, tot buurtbewoners en familieleden die niet wegkijken wanneer iemand dreigende taal uit of waarschuwingssignalen vertoont.

We hebben historisch gezien al vaker gewelddadige periodes gekend, maar de willekeur en schijnbare zinloosheid van deze voorvallen raken aan een diepe angst. Filosofisch gezien staan we voor de vraag hoe vrij en autonoom we eigenlijk zijn in een tijd die steeds complexer wordt. Mensen reageren heftiger, lijken soms vast te lopen in hun eigen wanhoop en uiten dat in destructieve handelingen. Het is een pijnlijk proces, maar soms leiden zulke dramatische momenten ook tot groeiend maatschappelijk bewustzijn: we beseffen dat niemand immuun is voor psychische nood of voor het ingrijpende effect van impulsieve keuzes.

Andy Vermaut