Common law: de kern van een eeuwenoud rechtssysteem

30 april 2025

Common law is een rechtssysteem dat zijn oorsprong vindt in Engeland en zich heeft verspreid naar landen binnen het Britse Gemenebest en daarbuiten, zoals de Verenigde Staten, Canada en Australië. Het kenmerkt zich door de centrale rol van rechterlijke uitspraken, ook wel precedenten genoemd, die bindend zijn voor toekomstige zaken. Dit onderscheidt het van civielrechtelijke systemen, waar geschreven wetten en codes de boventoon voeren. Het systeem is dynamisch en evolueert door de interpretatie van rechters, wat het zowel flexibel als complex maakt.

Ontstaan en ontwikkeling

Het systeem van common law ontstond in de middeleeuwen, na de Normandische verovering van Engeland in 1066. Koningen stuurden rechters door het land om geschillen te beslechten, en deze rechters begonnen consistente regels toe te passen gebaseerd op lokale gebruiken. In de 12e eeuw, onder koning Hendrik II, werd dit proces geformaliseerd. Rechtbanken zoals de King’s Bench en de Court of Common Pleas legden de basis voor een uniform juridisch kader. Rechterlijke beslissingen werden gedocumenteerd en dienden als leidraad voor latere zaken, een principe dat bekendstaat als stare decisis (blijf bij wat is beslist).

In tegenstelling tot geschreven wetten, die in die tijd vaak beperkt waren, vulde common law leemtes op door praktische oplossingen te bieden. Het systeem verspreidde zich via Britse kolonisatie naar andere delen van de wereld, waar het werd aangepast aan lokale behoeften. Tegen de 19e eeuw was common law stevig verankerd in veel Engelstalige landen, hoewel het vaak werd aangevuld met statuten, of geschreven wetten, om specifieke kwesties te regelen.

Werking en principes

In een common law-systeem hebben rechters een actieve rol in het vormen van het recht. Wanneer een rechter een uitspraak doet in een zaak, wordt deze beslissing een precedent. Lagere rechtbanken zijn verplicht dit precedent te volgen in vergelijkbare zaken, wat zorgt voor consistentie en voorspelbaarheid. Hogere rechtbanken, zoals een Hooggerechtshof, kunnen echter eerdere precedenten herzien of vernietigen, waardoor het recht zich aanpast aan veranderende maatschappelijke normen.

Dit systeem contrasteert met civielrechtelijke systemen, zoals die in Nederland en België, waar wetboeken zoals het Burgerlijk Wetboek de basis vormen. In common law-landen bestaan ook wetten, maar deze zijn vaak aanvullend. Bijvoorbeeld, in Engeland regelt de Sale of Goods Act handelstransacties, maar veel contractgeschillen worden nog steeds beslecht op basis van rechterlijke uitspraken.

Een ander kenmerk is het gebruik van jury’s in zowel strafrechtelijke als civiele zaken, vooral in landen als de Verenigde Staten. Jury’s beoordelen de feiten, terwijl rechters de wet interpreteren. Dit versterkt de betrokkenheid van burgers bij het rechtssysteem, hoewel het ook kritiek oproept vanwege mogelijke vooringenomenheid.

Sterke punten en uitdagingen

De flexibiliteit van common law is een grote kracht. Rechters kunnen het recht aanpassen aan nieuwe situaties, zoals technologische ontwikkelingen of maatschappelijke veranderingen, zonder te wachten op wetgevende goedkeuring. Zo evolueerde het recht rond privacy in de VS door uitspraken over digitale surveillance, zonder dat er een specifieke wet nodig was.

Toch kent het systeem uitdagingen. De afhankelijkheid van precedenten kan leiden tot complexiteit, omdat advocaten en rechters uitgebreide jurisprudentie moeten doorzoeken. Daarnaast kan de interpretatie van rechters leiden tot inconsistenties, vooral als hogere rechtbanken verschillende standpunten innemen. Critici wijzen ook op de traagheid van het systeem: verandering komt pas na een concrete zaak, wat achter kan lopen bij snelle maatschappelijke ontwikkelingen.

Common law vandaag

Tegenwoordig is common law nog steeds dominant in landen als het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Canada en Australië, hoewel het vaak wordt gecombineerd met statuten. In internationale context speelt het een grote rol in handelsrecht en contracten, omdat veel wereldwijde bedrijven opereren in common law-jurisdicties zoals Londen of New York. Zelfs in civielrechtelijke landen heeft common law invloed, bijvoorbeeld in arbitrage of internationale overeenkomsten.

De kracht van common law ligt in zijn vermogen om te evolueren. Rechters blijven het recht vormen door nieuwe precedenten te stellen, terwijl parlementen wetten aannemen om hiaten te vullen. Dit samenspel zorgt ervoor dat het systeem relevant blijft in een snel veranderende wereld.

Andy Vermaut