Een dag in Auschwitz-Birkenau: waar de muren fluisteren en de ziel huilt

19 november 2024

De zwaarste confrontatie met het verleden

Dinsdag 19 november 2024 werd een dag die zielen deed beven van verdriet, stilte en onpeilbare reflectie. Voor de deelnemers aan de herdenkingsconferentie van de EJA over 80 jaar bevrijding van Auschwitz en Birkenau, verschoof geschiedenis van een abstract begrip naar een adembenemende, rauwe werkelijkheid. Elk detail van deze plekken, doordrenkt met onuitsprekelijke pijn, bracht het verleden dichterbij dan ooit. Met elke stap over deze terreinen van vernietiging werd het alsof je door de scherven van verloren levens liep – een allesomvattend gevoel van verlies en een intens ongeloof, te diep om volledig te bevatten.

Als verslaggever van Indegazette.be dacht ik voorbereid te zijn, maar niets kon me voorbereiden op wat ik daar voelde. De beelden, de stilte, de kou – het was alsof de geschiedenis ons vastgreep en dwong te kijken, zonder weg te kunnen kijken. Het is geweldig om te zien dat Indegazette.be de unieke kans heeft gekregen om een dergelijk historisch belangrijke gebeurtenis bij te wonen. Mijn oprechte dank gaat uit naar Yossi Lempkowicz, Director en Editor-in-Chief van de European Jewish Press, voor deze buitengewone gelegenheid om de herdenking van 80 jaar bevrijding van Auschwitz en Birkenau live mee te maken. Het zal mij altijd bijblijven.

Auschwitz: een plek waar menselijkheid werd vernietigd

Toen we Auschwitz betraden, leek de lucht zwaarder te worden. Het beroemde bord met de cynische tekst Arbeit macht frei boven de poort voelde als een klap in het gezicht. De gids vertelde ons hoe dit kamp in 1940 werd opgericht en oorspronkelijk bedoeld was als gevangenis voor Poolse politieke gevangenen, maar al snel uitgroeide tot een van de meest dodelijke instrumenten van de nazi’s. Hier vonden meer dan een miljoen mensen de dood, niet door natuurgeweld, maar door berekende, koude onmenselijkheid.

Bij de vitrines gevuld met schoenen, koffers en brilletjes brak iets in mij. Elke schoen vertegenwoordigde een leven – een moeder, een vader, een kind, een broer, een zus. En al deze levens werden weggevaagd, hun verhalen onvoltooid. Het voelde alsof ik naar de ziel van de mensheid keek, die hier vertrapt en vernietigd was.

In de barakken, waar duizenden mensen werden samengepropt in omstandigheden die we ons niet kunnen voorstellen, was de sfeer benauwend. De gids sprak zacht, maar haar woorden sneden door de lucht. Het idee dat hier mensen leefden – of beter gezegd, probeerden te overleven – in constante angst, honger en wanhoop, was ondraaglijk. De gaskamers en crematoria brachten de groep in een stilte die zwaarder voelde dan welke schreeuw dan ook. Het was alsof de muren de verhalen van de slachtoffers fluisterden, en we niets konden doen behalve luisteren en huilen.

Birkenau: de poort naar het einde

Na Auschwitz bracht de reis ons naar Birkenau, ook bekend als Auschwitz II, een plek die de schaal van de genocide ondraaglijk zichtbaar maakt. De spoorlijn die dwars door het kamp loopt, lijkt eindeloos. Deze lijn bracht niet alleen mensen, maar ook hele gemeenschappen naar hun vernietiging. Bijna 90% van de Joden die naar Auschwitz werden gedeporteerd, kwamen hier terecht. Ze werden meteen geselecteerd: leven of dood. Voor de meesten was het dood.

De ruïnes van de gaskamers liggen als stille getuigen van wat hier gebeurde. De gids legde uit hoe de nazi’s deze gebouwen opbliezen om hun misdaden te verbergen, maar de waarheid kan niet verborgen blijven. De koude, open velden van Birkenau, met barakken die niet meer zijn dan schaduwen van wat ze ooit waren, lieten ons voelen hoe kil, hoe mechanisch en hoe onmenselijk deze vernietigingsmachine was.

Tijdens de rondleiding hoorde ik een mededeelnemer zacht snikken. Ik keek opzij en zag haar met tranen in haar ogen naar de spoorlijn staren. “Hoe kon dit gebeuren?” vroeg ze fluisterend. Het was een vraag die ik niet kon beantwoorden, die niemand kon beantwoorden. En toch bleef die vraag als een echo door mijn hoofd galmen.

Herdenkingsdienst: een moment van rauwe emotie

Het hoogtepunt – en het dieptepunt – van de dag was de herdenkingsdienst. Bij het gedenkteken in Birkenau verzamelden we ons in een kring, met kaarsen in de hand. De lucht was kil en grijs, maar de stilte was nog kouder. Het Kaddisj, het gebed voor de doden, werd uitgesproken. Elk woord leek een snijdend mes te zijn, dat door onze zielen ging.

Vertegenwoordigers van verschillende landen legden kransen neer, en met elke neerlegging leek de emotionele zwaarte nog groter te worden. Sommigen knielden, anderen stonden met gebogen hoofd. Niemand bleef onbewogen. Ik zag een oudere man zijn hand op het gedenkteken leggen terwijl tranen over zijn wangen stroomden. Zijn verdriet werd het verdriet van ons allemaal.

Het was tijdens deze dienst dat ik me realiseerde hoe belangrijk het is dat we deze geschiedenis blijven herdenken. Dit gaat niet alleen over de doden, maar ook over de levenden, over ons. Het herinnert ons eraan waartoe haat en onverschilligheid kunnen leiden.

“Ik zal dit nooit vergeten”

Als verslaggever van Indegazette.be dacht ik dat ik hierheen kwam om een verhaal te schrijven, maar ik ging naar huis met een gebroken hart. Dit is geen ervaring die je van je afschrijft; dit is een ervaring die je verandert. Ik kan niet beschrijven hoe zwaar mijn hart was toen ik terugkeerde naar Krakow. Dit zal me nog dagen, misschien wel weken, bijblijven. Hoe kan iemand deze geschiedenis begrijpen, laat staan verwerken?

De beelden van die schoenen, de kille gaskamers, de spoorlijn naar de dood – ze blijven op mijn netvlies gebrand. Maar wat me het meest bijblijft, is het gevoel van verlies, niet alleen van de levens die verloren gingen, maar ook van de menselijkheid die daar werd vernietigd. Dit is een verleden dat ons blijft achtervolgen, omdat het ons eraan herinnert hoe kwetsbaar we zijn.

Een pijnlijke les voor de toekomst

De herdenkingsdag in Auschwitz-Birkenau was niet alleen een reis naar een duister verleden. Het was een confrontatie met de donkerste kanten van de mensheid, een oproep om waakzaam te blijven, om nooit meer toe te staan dat haat en onverschilligheid winnen.

Als ik één ding heb geleerd, dan is het dat we dit niet mogen vergeten. We moeten deze verhalen blijven vertellen, hoe pijnlijk ook, omdat we anders het risico lopen ze opnieuw te beleven. Dit is niet alleen geschiedenis – dit is een waarschuwing.