Juridische nalatigheid en structurele fouten: hoe een falend systeem slachtoffers in de steek laat

22 november 2024

Het Belgische rechtssysteem wordt geconfronteerd met fundamentele uitdagingen die niet alleen het vertrouwen van burgers ondermijnen, maar ook de rechtsbescherming van slachtoffers in gevaar brengen. Een reeks juridische fouten, vertaalproblemen en interpretatieverschillen toont aan hoe kwetsbaar het systeem is wanneer wetgeving niet correct wordt toegepast of gecontroleerd. De gevolgen kunnen dramatisch zijn, niet alleen voor de betrokkenen maar ook voor het aanzien van het rechtssysteem zelf.

De juridische keten faalt: structurele hiaten in toezicht en uitvoering

De Belgische wetgeving voorziet in een systeem van checks-and-balances om fouten te corrigeren en machtsmisbruik te voorkomen. Artikelen zoals 399 en 400 van het Gerechtelijk Wetboek (Ger.W.) leggen de verantwoordelijkheid voor toezicht op de werking van hoven en rechtbanken bij de procureur-generaal en de minister van Justitie. Dit toezicht zou moeten waarborgen dat gerechtelijke diensten hun taken correct uitvoeren.

Wanneer deze verantwoordelijkheden niet worden nagekomen, kunnen fouten of onzorgvuldigheden structureel worden. Voorbeelden hiervan zijn misbruik van bevoegdheid, verkeerde toepassing van wettelijke artikelen en een gebrek aan optreden bij duidelijke fouten van rechtbanken en magistraten. Deze hiaten versterken een gevoel van onveiligheid en onrechtvaardigheid, vooral bij slachtoffers van ernstige misdrijven.

Vertaalproblemen en interpretatie: juridische chaos in twee talen

Een bijzonder voorbeeld van hoe taalverschillen de werking van justitie kunnen verstoren, is te vinden in de interpretatie van artikel 1088 van het Gerechtelijk Wetboek. Waar de Franstalige versie spreekt over “excès de pouvoir” (machtsmisbruik), vertaalt de Nederlandstalige versie dit als “bevoegdheidsoverschrijding.” Hoewel deze termen juridisch verwant lijken, is er een aanzienlijk verschil in interpretatie.

De Franstalige term benadrukt het overschrijden van grenzen door misbruik van macht, terwijl de Nederlandstalige term zich beperkt tot de technische reikwijdte van bevoegdheden. Dit vertaalprobleem heeft niet alleen geleid tot verwarring in rechtszaken, maar ook tot verschillende juridische interpretaties binnen hetzelfde systeem. Deze discrepantie roept ernstige vragen op over de eenduidigheid en betrouwbaarheid van de wetgeving in een tweetalig land.

Wie draagt de verantwoordelijkheid?

Volgens de Belgische wet is de minister van Justitie politiek verantwoordelijk voor het functioneren van het rechtssysteem. De wet schrijft expliciet voor dat de procureur-generaal toezicht moet houden op de uitvoering van wetten en het functioneren van de rechtbanken. Dit betekent dat fouten of nalatigheden in gerechtelijke beslissingen tijdig moeten worden geïdentificeerd en gecorrigeerd.

In de praktijk blijkt echter dat deze verantwoordelijkheden vaak niet worden nagekomen. Procureurs-generaal en andere hoge functionarissen hebben de bevoegdheid om juridische fouten aan te kaarten, maar doen dit niet altijd. Of dit voortkomt uit onwil, politieke druk of een gebrek aan middelen, blijft een open vraag. Wat duidelijk is, is dat slachtoffers en hun families de prijs betalen voor deze nalatigheid.

De impact op slachtoffers: recht dat faalt in bescherming

Het falen van het rechtssysteem heeft directe gevolgen voor slachtoffers van misdrijven. In sommige gevallen heeft het gebrek aan actie van justitie geleid tot tragische situaties waarin fouten uit het verleden niet werden hersteld. Het niet corrigeren van rechterlijke dwalingen of het nalaten van tijdige interventie heeft bijgedragen aan situaties waarin misdrijven hadden kunnen worden voorkomen.

Daarnaast toont het systeem een zorgwekkend gebrek aan transparantie. Beslissingen worden vaak achter gesloten deuren genomen, waardoor de publieke controle ontbreekt. Dit versterkt het gevoel van onrecht bij slachtoffers en maakt het moeilijker voor hen om vertrouwen te hebben in de rechtsgang.

Een roep om hervorming: naar een transparanter en efficiënter systeem

De problematiek benadrukt de dringende noodzaak voor hervormingen binnen het Belgische rechtssysteem. Een effectief en rechtvaardig systeem vereist duidelijke regelgeving, consistente toepassing van wetten en een sterk toezichtmechanisme. Verder is een diepgaande evaluatie nodig van de taal- en interpretatieverschillen in de wetgeving, zodat juridische teksten in beide landstalen dezelfde betekenis en impact hebben.

Het herstellen van het vertrouwen in justitie begint met het aanpakken van de kernproblemen: politieke verantwoordelijkheid, transparantie en een efficiënte werking van gerechtelijke instellingen. Slachtoffers verdienen een rechtssysteem dat hen beschermt, niet een systeem dat faalt op cruciale momenten.