Netwerkcorruptie: Waarom loyaliteit soms het algemeen belang schaadt
29 juni 2025
Wetenschapper Willeke Slingerland introduceerde in 2018 een nieuwe vorm van corruptie die minder zichtbaar is dan geldelijke smeergelden, maar minstens zo schadelijk. In haar proefschrift Network corruption: When social capital becomes corrupted beschrijft ze hoe netwerkcorruptie werkt: professionals misbruiken hun rol om groepsbelangen te dienen, waardoor een gesloten systeem ontstaat van wederzijdse diensten.
Een ongrijpbaar fenomeen
Netwerkcorruptie draait niet om direct persoonlijk gewin, zoals bij klassieke corruptie. Het gaat om indirecte voordelen op langere termijn, verkregen via een groep gelijkgestemden. Loyaliteit, solidariteit en wederkerigheid worden binnen zo’n netwerk de hoogste norm. Kritiek van buitenstaanders wordt genegeerd, tegenstanders buitengesloten en problemen binnen de groep verzwegen. Dit leidt tot risicovolle praktijken: commerciële opdrachten gaan steevast naar vertrouwde bedrijven, fouten worden toegedekt en publieke inspraak ondermijnd.
Waarom het blijft voortbestaan
Deelnemers aan zulke netwerken zien vaak zelf geen wangedrag. Hun identiteit is verweven met de groep, en ze handelen binnen formele regels. “Ik overtreed geen wetten,” redeneren ze. Toch ondermijnt hun gedrag het algemeen belang. Netwerkcorruptie is moeilijk te vervolgen omdat wetten zich richten op individuen, niet op informele collectieve dynamiek. Het resultaat? Een groeiend wantrouwen van burgers in instituties.
Niet alleen een Nederlands probleem
Slingerland benadrukt dat dit fenomeen juist opduikt in landen met weinig openlijke corruptie, zoals Nederland of Scandinavië. Daar is traditionele corruptie effectief bestreden, maar netwerkcorruptie gedijt in de achterkamers van macht.
Het is een sluipend gif: netwerken die beginnen met goede bedoelingen, verworden tot gesloten systemen waar het groepsbelang boven alles gaat. Burgers verliezen het vertrouwen, terwijl deelnemers zichzelf zien als loyale teamspelers.
Bronnen:
- Slingerland, W. (2018). Network corruption: When social capital becomes corrupted. Vrije Universiteit Amsterdam.
- Beroepseer.nl (recensie proefschrift).
- Binnenlandsbestuur.nl (recensie proefschrift).
Andy Vermaut +32499357495
