Over de gevolgen van de gezamenlijke operatiekamers in de Westelijke Jordaanoever (opinie)

Door de decennia heen is het Israëlisch-Palestijnse conflict gekenmerkt door golven van geweld, onderhandelingen, hoop op vrede en hernieuwde escalaties. De jongste ontwikkeling – de oprichting van gezamenlijke operatiekamers in de Westelijke Jordaanoever door strijders van de Palestijnse Islamitische Jihad (PIJ), Hamas en de al Aqsa Martelarenbrigades (in het bijzonder de tak “Youth of Revenge and Liberation”) – brengt een nieuwe dynamiek met zich mee die zowel historisch als in het heden grote gevolgen kan hebben voor de stabiliteit in de regio. Deze samenwerking, die zijn wortels heeft in eerdere coalities tussen verschillende militante facties, roept vragen op over de toekomst van het Palestijnse politiek-militaire landschap en de reeds fragiele regionale veiligheid.

Historische Achtergrond en de Opkomst van Militante Groeperingen

Het Israëlisch-Palestijnse conflict vindt zijn oorsprong in het begin van de twintigste eeuw, maar kreeg zijn huidige contouren vooral na de oprichting van de staat Israël in 1948 en de daaropvolgende conflicten in 1967 en 1973. De bezetting van de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook sinds 1967 zette de toon voor de verhoudingen tussen Israël en de Palestijnse bevolking. Door de jaren heen groeide de frustratie over de voortdurende bezetting, wat uiteindelijk leidde tot de Eerste Intifada (1987–1993) en later de Tweede Intifada (2000–2005).

Met de Oslo-akkoorden van 1993 en 1995 werd de Palestijnse Autoriteit (PA) opgericht, die beperkte bestuursbevoegdheden kreeg over delen van de Westelijke Jordaanoever en de Gazastrook. De hoop bestond dat de PA zou uitgroeien tot een volwaardige regering van een toekomstige Palestijnse staat, maar door politieke onenigheid, gebrek aan vertrouwen, groeiende nederzettingen in de Westelijke Jordaanoever en economische stagnatie bleef duurzame vrede uit.

Hamas, dat eind jaren tachtig werd opgericht kort voor de Eerste Intifada, staat bekend als een islamistische organisatie die van oudsher sterke steun geniet in de Gazastrook en in delen van de Westelijke Jordaanoever. De militaire tak, de al Qassam Brigades, kreeg bekendheid door aanslagen en gewapende acties tegen Israëlische doelen. Rond dezelfde periode kwam ook de Palestijnse Islamitische Jihad (PIJ) op, met de al Quds Brigades als gewapende vleugel die zich net als Hamas vooral richtte op gewapend verzet tegen Israël. De al Aqsa Martelarenbrigades, oorspronkelijk gelieerd aan Fatah, verwierf bekendheid tijdens de Tweede Intifada. Hoewel Fatah en de PA officieel meer gematigde standpunten propageerden, ontwikkelde de al Aqsa Martelarenbrigades een militant profiel, waarbinnen zich diverse subgroepen vormden, zoals de “Youth of Revenge and Liberation”.
De traditionele rivaliteit tussen Hamas (islamistische inslag) en Fatah (gematigd nationalisme) zorgde voor een hoogoplopend conflict, dat in 2007 leidde tot een feitelijke splitsing tussen de door Hamas bestuurde Gazastrook en de door Fatah gedomineerde PA in de Westelijke Jordaanoever.

Van “Hornets’ Nest” naar Nieuwe Coalities

Tussen 2022 en 2024 functioneerde in Jenin de gezamenlijke operatiekamer “the Hornets’ Nest”, waarin strijders van Hamas, PIJ, de al Aqsa Martelarenbrigades en de militaire vleugel van het Popular Front for the Liberation of Palestine (PFLP) samenwerkten om aanvallen op de Israëlische Defensiemacht (IDF) te coördineren. Ondanks de druk van Israëlische operaties, die deze coalitie gedeeltelijk verzwakte, liet dit samenwerkingsverband zien dat verschillende facties in staat waren om hun verschillen te overstijgen en een hogere mate van effectiviteit te bereiken in hun gewapende verzet.

In de zomer van 2024 trad de “Youth of Revenge and Liberation” (YRL) van de al Aqsa Martelarenbrigades sterk op in Tulkarm, een stad die doorgaans minder in de spotlights staat dan Jenin of Nablus. Deze tak liet zien hoe een jonge, radicale beweging binnen de al Aqsa Martelarenbrigades zich presenteerde als fel en bereid tot intensief gewapend verzet. De activiteiten in Tulkarm maakten duidelijk dat de YRL haar ambitie om samen te werken met andere gewapende vleugels in de Westelijke Jordaanoever niet onder stoelen of banken stak.

Op 22 januari 2025 kondigden PIJ, Hamas en de al Aqsa Martelarenbrigades (waarbij de YRL-tak een centrale rol speelt) aan dat zij de handen ineensloegen in nieuwe “gezamenlijke operatiekamers”. Deze coalities hebben als doel “veldwerk” en “gezamenlijke actie” tegen Israëlische doelen te versterken. Op 22 januari claimden zij al dat er in Jenin gecoördineerde aanvallen waren uitgevoerd met kleine wapens en geïmproviseerde explosieven (IED’s). Dit wijst op toenemende samenwerking tussen groeperingen die historisch gezien verschillende ideologische invalshoeken hebben, maar nu elkaar vinden in hun streven naar effectievere aanvallen op de IDF. Tegelijkertijd suggereert het een verschuivend machtsevenwicht in de Westelijke Jordaanoever, dat de Palestijnse Autoriteit voor nieuwe uitdagingen stelt.

Toename van Geweld en Escalatie

Wanneer militante facties de krachten bundelen, leidt dat historisch gezien vaak tot doeltreffender en grootschaliger aanvallen. De ervaring uit het verleden leert dat dergelijke samenwerkingen de drempel voor escalatie aanzienlijk kunnen verhogen, omdat zij de slagkracht en het bereik van de operaties vergroten. Dit vergroot niet alleen de risico’s voor Israëlische militaire posten en kolonisten in de Westelijke Jordaanoever, maar ook voor Israëlische burgers die in de nabijheid wonen. Een sterk gecoördineerd front kan bovendien een heftige reactie van de IDF uitlokken, wat de kans op een vicieuze cirkel van aanval en vergelding aanzienlijk verhoogt.

De PA verkeert al langere tijd in een kwetsbare positie, onder meer door het uitblijven van tastbare resultaten in het vredesproces en beschuldigingen van corruptie en passiviteit. Met de opkomst van deze nieuwe gezamenlijke operatiekamers slinken haar machtsmiddelen nog verder. Veel Palestijnen beschouwen het gewapend verzet als een daad van verzet tegen de bezetting, wat de PA in een ongunstig daglicht plaatst als zij niet actief kan of wil optreden tegen de militante facties. Een gebrek aan controle in traditioneel onder PA-bestuur vallende gebieden vergroot het risico op een machtsvacuüm dat door deze militante groepen kan worden opgevuld. Daarnaast komt de PA klem te zitten tussen enerzijds de veiligheidscoördinatie met Israël en anderzijds de publieke roep om meer “verzet”.

Het Israëlisch-Palestijnse conflict staat al decennialang hoog op de agenda van de internationale gemeenschap. Nieuwe escalaties en gezamenlijke militaire operaties kunnen de druk opvoeren op internationale diplomatieke inspanningen. Westerse mogendheden, waaronder de Verenigde Staten, en regionale spelers als Egypte, Jordanië en Qatar kunnen zich genoodzaakt zien om nadrukkelijker te bemiddelen. Tegelijkertijd groeit de kans dat spanningen oplopen tussen Israël en diverse internationale actoren als Israël in antwoord op deze militante coalitie een hardere lijn inzet. Ook de relatief recent genormaliseerde relaties tussen Israël en diverse Arabische landen, de zogenoemde Abraham-akkoorden, kunnen onder druk komen te staan, waardoor de regionale verhoudingen verder gecompliceerd raken.

Humanitaire Aspecten en Potentiële Crisis

Zowel in de Westelijke Jordaanoever als in de Gazastrook is de economische situatie precair, met hoge werkloosheid en beperkte vooruitzichten. Als gevolg van nieuwe geweldsgolven en grootschalige militaire operaties staat de reeds fragiele infrastructuur onder druk. Wegen, elektriciteits- en watervoorzieningen en telecommunicatienetwerken kunnen beschadigd raken, terwijl ook de toegang tot medische zorg, voedsel en onderwijs bemoeilijkt wordt wanneer checkpoints worden afgesloten of door conflicthandelingen onveilig raken. Deze omstandigheden kunnen leiden tot grootschalige ontheemding wanneer burgers besluiten hun woonplaats te ontvluchten op zoek naar veiliger oorden.

Een escalatie in de Westelijke Jordaanoever kan ernstige gevolgen hebben voor de toegang van internationale hulporganisaties en VN-instellingen, zoals UNRWA. Indien de veiligheidssituatie verslechtert, kan het moeilijker worden om essentiële hulp te bieden. De internationale gemeenschap krijgt in dat geval te maken met dringende verzoeken om druk uit te oefenen op zowel Israël als de Palestijnse facties om de hulpverlening niet te hinderen. Wanneer geweld en vernielingen toenemen, dreigt een humanitaire crisis vergelijkbaar met eerdere escalaties in Gaza, met alle gevolgen van dien voor een bevolking die al jaren gebukt gaat onder politieke onrust en economische beperkingen.

Een Onzekere Toekomst

De aankondiging van nieuwe gezamenlijke operatiekamers door de Palestijnse Islamitische Jihad, Hamas en de al Aqsa Martelarenbrigades in de Westelijke Jordaanoever kan de regio opnieuw op scherp zetten. De geschiedenis leert dat intensieve samenwerking tussen militante groepen het vermogen tot aanvallen vergroot en de kans op regionale instabiliteit vergroot. Daarnaast ondermijnt deze ontwikkeling de al wankele positie van de Palestijnse Autoriteit en leidt ze mogelijk tot verhoogde spanningen met Israël, die zich kunnen uitbreiden tot op internationaal niveau. De feitelijke gevolgen zijn onder meer zichtbaar in humanitaire termen, want de burgers – zowel Palestijnen als Israëli’s – dragen uiteindelijk de zwaarste lasten van voortdurend geweld.
Alleen een politiek traject met daadwerkelijke wil tot duurzame vrede, structurele investeringen in ontwikkeling en een serieuze terugkeer naar onderhandelingen kan het tij keren en voorkomen dat de vicieuze cirkel van aanval en vergelding de komende jaren opnieuw de overhand krijgt in de Westelijke Jordaanoever en daarbuiten.

Andy Vermaut