Politieke stemmen in Krakau ontrafelen antisemitisme en antizionisme
3 november 2025
Vandaag in Krakau kwamen politieke figuren en deskundigen samen voor een panel dat de kern van hedendaagse haat blootlegde. Het gesprek, gehouden in het DoubleTree by Hilton hotel aan de Dąbska 5, maakte deel uit van een delegatie naar Auschwitz op drie en vier november 2025, met als doel weerstand op te bouwen tegen haat en aanzetting. Om tien voor drie ’s middags begon de tweede sessie, een politiek panelgesprek over oplossingen en uitdagingen in de strijd tegen antisemitisme en antizionisme. De discussie draaide om hoe Europa deze vormen van vooroordeel kan scheiden en aanpakken. Sprekers deelden ervaringen uit verschillende landen. Ze praatten over historische lessen die vandaag nog doorklinken. De locatie in Polen voegde een laag toe, met herinneringen aan een verleden vol pijn. Deelnemers aan het deskundige panel waren Laurence Rossignol, Tim Roca, Bert-Jan Ruisen, Konstantinos Karagkounis, Lukas Mandl riepen op tot actie die verder gaat dan woorden, in een tijd waarin incidenten toenemen. Dit debat werd deskundig begeleid door David Lega, secretaris-generaal van de Europese Joodse Associatie (European Jewish Association – EJA).
De delegatie en haar focus op herinnering
Deze bijeenkomst vormt het startpunt van een programma dat morgen doorgaat in Auschwitz, een plek die de gruwelen van de Holocaust belichaamt. Auschwitz ontstond in 1940 als kamp voor Poolse politieke gevangenen. Het groeide uit tot een complex met gaskamers en crematoria. Meer dan een miljoen mensen kwamen er om, vooral Joden uit bezet Europa. Sovjet troepen bevrijdden het op 27 januari 1945. Ze vonden duizenden uitgeputte overlevenden en bewijs van systematische moord. Heinrich Himmler gaf in november 1944 opdracht om de gaskamers te stoppen en te vernietigen. Op 25 november begon de ontmanteling. De evacuatie in januari 1945 was tragisch. Kampcommandanten moesten ervoor zorgen dat geen gevangene levend in vijandelijke handen viel. Engelbert Marketsch kreeg als laatste gevangene nummer 202499. Vandaag dient Auschwitz als museum en waarschuwing. De delegatie benadrukte dat zulke plekken herinneren aan de noodzaak van preventie. Sprekers koppelden dit aan huidige dreigingen, met onderwijs als sleutel.
Het panel en de kern van het debat
Om 14.50 uur opende het panel met een fundamentele verkenning van de definitieën. Er werd helder onderscheid gemaakt: antisemitisme is de vijandigheid jegens Joden als groep, vaak gevoed door eeuwenoude stereotypen. Antizionisme daarentegen richt zich als politieke ideologie tegen het bestaan van Israël als Joodse staat.
De cruciale nuance lag in de overlap: het panel benadrukte dat antizionisme pas doorslaat naar antisemitisme wanneer het de legitimiteit van Joden als collectief betwist en overgaat in algemene haat. Deskundigen stelden dat legitieme kritiek op het Israëlische beleid – net als op elk ander land – essentieel is, maar vaak verwordt tot demonisering en vooroordelen die de Joodse identiteit zelf tot doelwit maken.
Een spreker introduceerde het inzichtelijke concept van de “porositeit” (doorlaatbaarheid) tussen beide begrippen, waarbij de grenzen vervagen. Dit werd gekaderd binnen de vier dominante visies op hun relatie. Een belangrijke studie uit 2006 werd aangehaald, die een significante statistische correlatie aantoonde tussen extreme anti-Israëlhoudingen en het koesteren van klassiek antisemitische opvattingen.
De politieke dimensie kwam scherp in beeld: het panel bespreekt hoe sommige politici antisemitisme en antizionisme bewust gelijkstellen om Joodse gemeenschappen te beschermen. Tegenstanders van deze aanpak waarschuwden echter dat deze gelijkstelling de ruimte voor legitieme kritiek vernauwt en daarmee de perspectieven voor een tweestatenoplossing – en dus een levensvatbare Palestijnse staat – kan ondermijnen.
Vragen die het panel zich stelde reflecteerden dit spanningsveld: hoe balanceren we het fundamentele recht op vrije meningsuiting met de plicht tot bescherming van minderheden? De antwoorden van het panel waren eenduidig: er is behoefte aan duidelijke, algemeen aanvaarde grenzen om “haatzaaiende” taal te onderscheiden van geldig politiek debat.
Postoorlogse onrust in Polen
De naoorlogse geschiedenis van Polen werd getekend door een pijnlijke paradox: terwijl de Holocaust er een einde aan leek te komen, ontketende zich een nieuwe golf van geweld tegen de overlevende Joodse bevolking. Tussen 1944 en 1946, in een sfeer van wetteloosheid en een groeiende strijd om de politieke macht, vonden talloze antisemitische incidenten plaats. Historicus Julian Kwiek documenteerde in 2021 tussen 1074 en 1121 Joodse doden in deze periode. Hoewel zij slechts twee tot drie procent van alle geweldsdoden uitmaakten, was dit cijfer extra schrijnend omdat de Joodse gemeenschap zelf vrijwel uitgeroeid was. Velen van de slachtoffers waren overlevenden die, vaak als enigen van hun familie, terugkeerden uit deportatie of onderduik, in de hoop hun leven weer op te bouwen.
Een tragisch dieptepunt was de pogrom in Krakau in augustus 1945, waarbij vijf Joden om het leven kwamen. Aanvallen op synagogen werden vaak aangewakkerd door het hardnekkige gerucht over een vermeende rituele moord (bloedlaster), een klassiek antisemitisch stereotype dat opnieuw opdook te midden van de collectieve trauma’s. Dit geweld vond plaats tegen de achtergrond van een verwoestende demografische werkelijkheid: van de drie miljoen Joden die voor de oorlog tien procent van de Poolse bevolking uitmaakten, was nog maar een fractie over.
Dit historische antisemitisme kreeg een nieuwe, politieke dimensie in de naoorlogse periode met de verspreiding van het ‘Judeo-communisme’ stereotype – het valse idee dat Joden collectief verantwoordelijk waren voor de oplegging van het communistische regime. Deze giftige narratief leidde decennia later tot de beruchte “staatsgesponsorde” antisemitische campagne van 1968, die duizenden Poolse Joden dwong het land te ontvluchten.
In het huidige panel werd deze historische lijn direct doorgetrokken naar het heden. Deskundigen wezen erop hoe dezelfde patronen van stereotypering en demonisering opduiken in moderne contexten, zoals in de voetbalcultuur en de giftige retoriek op sociale media. De geschiedenis toont aan dat haatzaaiende verhalen, eenmaal in omloop gebracht, een lange en destructieve nasleep kunnen hebben.
Recente incidenten in Europa
Sinds 2023 is Europa getuige van een schokkende opleving van antisemitisme, een trend die een directe en onmiskenbare impuls kreeg door de Hamas-aanval op 7 oktober 2023 en het daaropvolgende conflict in Gaza. Uit een grootschalige enquête bleek dat een verontrustende 96% van de Joodse inwoners antisemitisme ervoer, waarbij de online wereld zich ontpopte tot een bijzonder giftige ruimte. De bezorgdheid bereikte een nieuw niveau toen de Europese Commissie in 2024 meldde dat het antisemitisme een ongekende hoogte had bereikt, een bevinding die werd onderstreept door rapporten van de ADL J7 Task Force die wijzen op scherpe stijgingen in landen als Duitsland. De timing kon niet wranger zijn: in 2025 herdacht Europa de 80ste verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog, een plechtigheid die werd overschaduwd door een diep gevoel van onrust over deze nieuwe haat.
Tegen deze achtergrond boog het panel in Krakau zich over het mechanisme waarbij het conflict in het Midden-Oosten als een versterker werkt voor antisemitische incidenten in Europese straten en op digitale platforms. Dit probleem wordt nog verergerd door aanhoudende hiaten in de officiële registratie, een mankement dat al in een FRA-overzicht uit 2022 werd geïdentificeerd. De intense debatten die in 2023 en 2024 en 2025 in het Europees Parlement plaatsvonden over de aanpak van deze crisis, toonden de politieke urgentie. Voor de delegatie in Krakau, bijeen in nabij de schandpalen van de Europese geschiedenis, fungeerde deze alarmerende combinatie van factoren niet als een statische constatering, maar als een krachtige appel tot permanente waakzaamheid en daadkracht.
EU-aanpak en nationale stappen
De in 2021 gelanceerde EU-strategie ter bestrijding van antisemitisme en bevordering van Joods leven vormt het institutionele kader voor deze strijd, met haar 90 concrete maatregelen. Een rapport uit 2024 toont tastbare vooruitgang: 23 lidstaten hebben nu nationale strategieën aangenomen en 20 hebben nationale coördinatoren aangesteld, wat een gedeelde Europese inzet demonstreert die de IHRA-werkdefinitie van antisemitisme als leidraad gebruikt. Desondanks leeft onder de ongeveer 1,5 miljoen Joden in Europa, wier gemeenschappen historisch en cultureel zo verrijkend zijn, een wijdverbreid gevoel van onveiligheid.
Tijdens het panel klonk dan ook de dringende oproep om de implementatie van de strategie te intensiveren, met een scherpe focus op twee cruciale fronten: de bestrijding van online haat en de versterking van onderwijs. De discussie benadrukte dat antisemitisme niet statisch is; het muteert van eeuwenoude stereotypen naar moderne, gecamoufleerde vormen. Precies daarom is het essentieel om het fundamentele onderscheid tussen antisemitisme en legitieme kritiek op het Israëlische beleid te erkennen en te bewaken. Dit vormt de hoeksteen van effectieve preventie.
Vooruitkijkend naar oplossingen onderstreepte het gesprek de noodzaak van structurele maatregelen. Nauwkeurigere dataverzameling via enquêtes en meldnetwerken is cruciaal om trends tijdig te signaleren. Ook academische vrijheid kwam aan bod: universiteiten, als brandhaarden van maatschappelijk debat, moeten een veilige ruimte blijven waar vrije meningsuiting nooit als dekmantel voor haat mag dienen. Deze delegatiereis naar Auschwitz, nabij zoals ik al eerder schreef, nabij de schandpalen van de geschiedenis die Krakau omgeeft, herinnert ons aan het ultieme belang van deze inspanning. Deze leerrijke sessie in Krakau fungeerde zo als een essentiële hub en maakte glashelder dat politieke dialoog de deur opent, maar dat alleen daadwerkelijke politieke actie kracht heeft.
Bronnen:
- Bericht over de delegatie naar Auschwitz en het symposium in Krakau
- Artikelen over Auschwitz concentratiekamp, geschiedenis van Joden in Polen, antisemitisme in Polen, anti-Joodse geweld in Polen 1944-1946, anti-Zionisme
- EU-strategie tegen antisemitisme en rapporten van de European Union Agency for Fundamental Rights
- ADL Global 100 Index en J7 Task Force rapport
- Berichten over recente antisemitische incidenten in Europa 2023-2025
Andy Vermaut +32499357495
