Videoconferenties in de rechtszaal: een nieuwe wet met aandacht voor eerlijkheid

Maandag 30 april 2025

Op 18 april 2024 keurde het Federale Parlement in Brussel een wet goed die videoconferenties in gerechtelijke procedures een vaste plek geeft. Deze stap volgt op een groeiend gebruik van digitale zittingen sinds de coronapandemie. De wet biedt duidelijke regels, maar roept ook vragen op over toegankelijkheid en rechtvaardigheid. Hoe zorgt justitie ervoor dat iedereen, ongeacht digitale middelen of persoonlijke situatie, een eerlijk proces krijgt? Hieronder volgt een overzicht van de nieuwe regels en vier cruciale aanbevelingen om de rechten van alle betrokkenen te waarborgen.

Een wettelijk kader voor digitale zittingen

Sinds 2020 zijn digitale rechtszaken in België sterk toegenomen. Videoconferenties maken het mogelijk dat mensen die ver van de rechtbank wonen, of om andere redenen niet fysiek aanwezig kunnen zijn, toch deelnemen. Dit bespaart tijd en kosten. Maar niet iedereen heeft toegang tot een stabiele internetverbinding of een geschikte ruimte om deel te nemen. Sommige mensen vinden het lastig om digitale tools te gebruiken. De nieuwe wet, die op 18 april 2024 werd goedgekeurd, legt daarom vast dat rechters zorgvuldig moeten afwegen of een videoconferentie geschikt is. Hierbij spelen factoren zoals kwetsbaarheid of technische beperkingen een rol. Bovendien moeten alle betrokkenen instemmen met een digitale zitting, zodat niemand gedwongen wordt tot een werkwijze die hen benadeelt.

Gelijke behandeling voor iedereen

Een belangrijke zorg is dat videoconferenties niet mogen leiden tot ongelijkheid in de snelheid van gerechtelijke procedures. Huishoudens met een laag inkomen hebben vaak geen goede internetverbinding. Als zij daarom kiezen voor een fysieke zitting, mag dat niet betekenen dat hun zaak trager wordt afgehandeld. Om dit te voorkomen, is het nodig om regelmatig gegevens te verzamelen over de duur van procedures. Door te vergelijken hoe lang digitale en fysieke zittingen duren voor vergelijkbare zaken, kan de overheid ingrijpen als er verschillen ontstaan. Mocht blijken dat fysieke zittingen systematisch langer duren, dan moeten er maatregelen komen om dit recht te zetten.

Strafzaken onder de loep

In strafzaken is extra voorzichtigheid geboden. Onderzoek toont aan dat videoconferenties soms leiden tot strengere straffen. De afstand die een beeldscherm creëert, kan de waarneming van rechters beïnvloeden. Om te zorgen dat niemand zwaarder wordt gestraft door het gebruik van digitale middelen, is het essentieel om statistieken bij te houden. Door beslissingen in digitale strafzaken te vergelijken met die in fysieke zittingen, kan de overheid patronen opsporen. Als blijkt dat videoconferenties leiden tot zwaardere straffen, moeten er direct stappen worden genomen om dit te corrigeren.

Taalbarrières effectief aanpakken

Voor mensen die de taal van de procedure niet spreken, is een tolk onmisbaar. Een tolk garandeert dat zij de zaak begrijpen en actief kunnen deelnemen. Bij videoconferenties is het belangrijk dat de tolk fysiek bij de betrokkene aanwezig is, of anders zelf via beeldverbinding deelneemt. Een tolk die alleen telefonisch beschikbaar is, biedt vaak niet dezelfde kwaliteit van ondersteuning. Dit vraagt om duidelijke afspraken binnen de rechtbanken, zodat tolken op de juiste manier worden ingezet.

Opleiding voor een bewuste aanpak

Het gebruik van videoconferenties brengt risico’s met zich mee voor de rechten van betrokkenen. Magistraten en gerechtelijk personeel moeten daarom goed geïnformeerd zijn over deze uitdagingen. Een verplichte opleiding kan hen helpen om signalen van ongelijkheid of andere problemen te herkennen. Zo’n training moet niet alleen ingaan op mogelijke schendingen van mensenrechten, maar ook op de impact van digitale zittingen op de uitkomst van zaken. Door rechters en medewerkers bewust te maken van deze kwesties, kan justitie zorgvuldiger omgaan met de nieuwe technologie.

Een stap vooruit, met oog voor rechtvaardigheid

De nieuwe wet markeert een belangrijke ontwikkeling in de modernisering van de Belgische rechtspraak. Videoconferenties bieden kansen om procedures toegankelijker te maken, maar alleen als de uitvoering eerlijk en inclusief is. Door rekening te houden met de digitale kloof, taalbarrières en mogelijke ongelijkheden, kan justitie ervoor zorgen dat niemand wordt benadeeld. Met de juiste controles en opleidingen blijft het recht op een eerlijk proces centraal staan.

Andy Vermaut