Wie neemt de Orde van Architecten eindelijk onder handen?
20 oktober 2024
De Orde van Architecten, ooit opgericht om de belangen van architecten te beschermen en de kwaliteit van het vak te waarborgen, staat steeds meer onder vuur. Architect Alexander De Mont doet in een krachtige open brief, gepubliceerd in De Standaard (6 oktober 2023), een dringend beroep op hervormingen binnen deze instelling. Zijn brief werd inmiddels ondertekend door meer dan 1.000 architecten en architectuurprofessionals, wat een duidelijk signaal is dat het rommelt binnen de sector. De kritiek is scherp: de Orde lijkt haar missie te zijn vergeten en blijft ver verwijderd van de realiteit van de duizenden architecten die verplicht zijn lid te zijn. Maar waarom blijft deze beroepsvereniging, die in theorie is opgericht om architecten te ondersteunen, zo in gebreke?
Lidgeld zonder resultaat: architecten betalen, maar krijgen niets terug
De Orde van Architecten, opgericht op basis van de wet van 26 juni 1963, werd oorspronkelijk ingesteld om de ‘erecode van het beroep’ te handhaven. In de praktijk lijkt dit nobele doel echter ver te zoeken. Architecten moeten jaarlijks aanzienlijke bedragen aan lidgeld betalen, maar krijgen hier schrikbarend weinig voor terug. Een stagiair-architect betaalt 110 euro per jaar, terwijl een volleerd architect 495 euro moet afdragen. Daarbovenop komt nog een toeslag van 110 euro per architect-rechtspersoon. Deze verplichte bijdragen staan in schril contrast met de lage erelonen waar veel architecten al mee te maken hebben, een probleem dat de Orde zelf niet lijkt te willen aanpakken.
De Mont wijst erop dat de architecten voor dit aanzienlijke bedrag nauwelijks ondersteuning krijgen. De Orde besteedt haar budget van meer dan 7,77 miljoen euro op ondoorzichtige wijze, wat leidt tot toenemende frustratie onder de leden. Jaarlijks worden slechts enkele tuchtdossiers en ereloonvaststellingen behandeld, terwijl er vele andere problemen binnen de sector blijven liggen. Bovendien gaat een aanzienlijk deel van het budget naar communicatie, met name 480.000 euro per jaar, maar architecten zien hier weinig van terug. Wat er daadwerkelijk gebeurt met de rest van het geld blijft een mysterie.
Transparantie en democratie ontbreken: verkiezingen als formaliteit
Een ander pijnpunt binnen de Orde is het gebrek aan transparantie en democratie. Hoewel er om de drie jaar provinciale verkiezingen worden gehouden, is dit proces allesbehalve representatief. In veel gevallen zijn er precies evenveel kandidaten als beschikbare posities, waardoor de verkiezingen een formaliteit worden. De Mont wijst erop dat kandidaten vaak niet eens de moeite nemen om zich voor te stellen of een motivatietekst in te vullen. Het resultaat? Eenzelfde, verouderde bestuursstructuur die het contact met de realiteit van de architectuurpraktijk volledig kwijt is.
Wat ook opvalt, is dat stagiairs en jonge architecten nauwelijks vertegenwoordigd zijn in de Orde. Ondanks oproepen voor meer diversiteit is de gemiddelde leeftijd van de mandatarissen 57 jaar, en slechts één op de zes is vrouw. In een sector die constant in ontwikkeling is, lijkt de Orde vast te zitten in een verouderd bestuursmodel dat weinig ruimte biedt voor vernieuwing of jong talent.
Jonge architecten aan hun lot overgelaten: uitbuiting en lage lonen
Eén van de grootste problemen die door De Mont en zijn medestanders wordt aangekaart, is de positie van jonge architecten en stagiairs. Stagiairs worden vaak uitgebuit, met extreem lage lonen en hoge werkdruk. De Orde, die in theorie het beroep zou moeten beschermen, neemt hierin nauwelijks verantwoordelijkheid. In plaats daarvan roept de Orde stagiairs op om ‘beter te onderhandelen’, zoals te lezen was in een communiqué naar aanleiding van de kritiek van architect Enver Peeters (DS 28 september 2023). Dit advies is echter volkomen onrealistisch. Jonge afgestudeerden hebben vaak nog geen uitgebreid cv en staan onder druk door de concurrentie met andere stagiairs die hun plaats willen innemen voor dezelfde lage lonen. Onderhandelen is voor hen vrijwel onmogelijk.
Een roep om verandering: wordt de Orde wakker?
Met een institutioneel imago dat steeds verder afbrokkelt, blijft de vraag of de Orde van Architecten zichzelf kan hervormen. Veel leden, waaronder De Mont, hebben hun vertrouwen in de huidige werking van de Orde verloren. Het gebrek aan transparantie, de beperkte steun aan leden en de misplaatste prioriteiten van de Orde hebben de kloof tussen het bestuur en de praktijk alleen maar vergroot.
Toch is verandering mogelijk, als de Orde bereid is om zich aan te passen aan de eisen van de moderne architectuurpraktijk. Dit vraagt om meer democratische vertegenwoordiging, transparante budgettering en een serieuze heroverweging van de manier waarop jonge architecten en stagiairs worden ondersteund. Het is duidelijk dat de architectenwereld niet langer kan wachten op actie.
De Mont en zijn medestanders hopen dat hun oproep, zoals gepubliceerd in De Standaard, het begin zal zijn van een brede discussie over de toekomst van de Orde van Architecten en haar rol in Vlaanderen. Of de Orde de signalen serieus neemt en daadwerkelijk stappen onderneemt, valt nog te bezien.
