De crisis binnen de rechterlijke macht in Brussel

12 januari 2025

Een ongekende crisis in de Belgische rechterlijke macht

In het Justitiepaleis van Brussel speelt zich momenteel een diepgaande crisis af binnen de rechterlijke macht. Deze problematiek, die reeds langer sluimerde, bereikt nu een kritiek punt. Een advocaat-generaal, lid van de advies- en onderzoekscommissie (AOC) van de Hoge Raad voor de Justitie (HRJ) voor de periode 2020-2024, heeft vastgesteld dat de HRJ de wetgevende macht systematisch heeft misleid. Dit schandaal staat in direct verband met een reeks ernstige incidenten, waaronder de moord op een jurist op 5 juli 2022.

De kern van het probleem: schending van de scheiding der machten

De beschuldigingen draaien om het negeren van fundamentele wettelijke procedures en het manipuleren van juridische processen. Een van de meest spraakmakende gevallen betreft een contra legem-beslissing van een vrederechter in Overijse-Zaventem. In deze zaak weigerde de rechter artikel 725 van het Gerechtelijk Wetboek toe te passen, waardoor belangrijke gerechtelijke stukken niet openbaar werden gemaakt. Deze beslissing, die ingaat tegen de scheiding der machten, bracht niet alleen juridische chaos teweeg maar ondermijnde ook het vertrouwen in het rechtssysteem.

De verantwoordelijkheid van de Hoge Raad voor de Justitie

Volgens de advocaat-generaal heeft de HRJ verzuimd haar wettelijke plicht na te komen door deze overtredingen niet aan te geven. Dit probleem wordt verder versterkt door het gebruik van foutieve rechtsleer, gepubliceerd door magistraten op het hoogste niveau. Deze leer, afkomstig uit publicaties van 2000 en 2020, heeft een verkeerd beeld gecreëerd van de onafhankelijkheid van magistraten, met verstrekkende gevolgen voor het rechtssysteem.

De impact op het Trias Politica-systeem

Deze gebeurtenissen illustreren hoe een gebrek aan naleving van de wet het evenwicht binnen het Trias Politica-systeem verstoort. De Belgische grondwet schrijft een strikte scheiding van machten voor:

  1. De wetgevende macht mag geen beslissingen nemen die exclusief tot de rechterlijke macht behoren. Een parlement kan bijvoorbeeld geen journalist veroordelen zonder tussenkomst van een onafhankelijke rechter.
  2. De uitvoerende macht kan de wetgevende macht niet tijdelijk buiten spel zetten, zelfs niet in crisissituaties.
  3. De rechterlijke macht mag geen politieke beslissingen afdwingen zonder een eerlijk proces en de nodige onderzoeken.

In het verleden hebben echter voorbeelden zoals de gebeurtenissen rond een voormalig premier in 2008 aangetoond dat deze scheiding vaak wordt genegeerd.

De bredere gevolgen voor de rechtsstaat

De huidige situatie wordt gecompliceerd door structurele problemen binnen het Belgische juridische systeem. Zo werd eerder aangetoond dat zelfs fundamentele rechten, zoals vastgelegd in de grondwet, niet altijd worden nageleefd. Dit heeft geleid tot situaties waarin magistraten onder druk worden gezet om hun onafhankelijkheid op te geven, met ernstige gevolgen voor de rechtsstaat.

De advocaat-generaal benadrukt dat het noodzakelijk is dat de HRJ haar fouten erkent en meewerkt aan een parlementair onderzoek. Alleen op deze manier kan worden voorkomen dat het vertrouwen in de rechterlijke macht verder wordt ondermijnd. Bovendien moeten er structurele hervormingen worden doorgevoerd om ervoor te zorgen dat de wetgeving wordt nageleefd en dat magistraten niet langer onder invloed van externe druk handelen.