Opiniestuk: Een rechtssysteem in crisis: Hoe machtsmisbruik en zwijgcultuur het vertrouwen in de Belgische justitie ondermijnen

10 mei 2025

Een vrederechter die de wet negeert

In Zaventem speelt zich al jaren een schrijnend verhaal af waarbij een vrederechter systematisch de wet aan zijn laars lapt. Deze rechter verbood zijn griffier om kopieën van gerechtelijke beslissingen te delen met verweerders in civiele procedures, een flagrante schending van artikel 725 van het Gerechtelijk Wetboek. Dit artikel verplicht griffiers om dergelijke documenten tijdig en volledig te verstrekken, een hoeksteen van het recht op een eerlijk proces.

De klachten hierover stapelden zich op, maar de Advies- en Onderzoekscommissie van de Hoge Raad voor de Justitie reageerde met een onthutsende passiviteit. In plaats van de zaak grondig te onderzoeken, verwees de commissie naar een ouder dossier uit 2009 dat niets met de huidige klachten te maken had. Dit wekt de indruk van een bewuste strategie om kritiek te smoren en verantwoordelijken te beschermen.

Historische patronen en Brusselse netwerken

De problematiek is helaas geen alleenstaand fenomeen. Al in de 19e eeuw ontstonden in Frankrijk doctrines waarbij rechters zich boven de wet plaatsten, een mentaliteit die later in België wortel schoot. Recente voorbeelden tonen aan hoe bepaalde magistraten samenwerken met notarissen en advocaten om gerechtelijke procedures te manipuleren.

In Overijse, een gemeente waar vastgoedfraude en illegale bouwpraktijken jarenlang gedijden, werden processen-verbaal over overtredingen stelselmatig genegeerd. Luchtfoto’s die het bedrog onomstotelijk aantoonden, belandden in een la terwijl lokale autoriteiten wegkeken. Dit patroon van wegkijken en zwijgen wordt in stand gehouden door een cultuur waarin loyaliteit aan collega’s zwaarder weegt dan loyaliteit aan de rechtsstaat.

De Hoge Raad voor de Justitie: Van waakhond tot schaduwspeler

De Hoge Raad voor de Justitie, in 2000 opgericht om toezicht te houden op de integriteit van magistraten na het Marc Dutroux-debacle, lijkt haar rol te hebben verkwanseld. In plaats van kritisch toe te zien, ontwikkelde de raad een reputatie als poortwachter van de status quo.

Een treffend voorbeeld is de behandeling van klachten tegen de vrederechter van Zaventem. De Advies- en Onderzoekscommissie gebruikte een vals dossiernummer om de zaak te archiveren, een tactiek die al vaker werd ingezet om ongemakkelijke waarheden te begraven. Dit roept vragen op over de onafhankelijkheid van de raad en zijn bereidheid om daadwerkelijk op te treden tegen misstanden.

Europa als stille getuige

Hoewel Europa op de hoogte is van de situatie via het dossiernummer Ares(2025)3555599, blijft concrete actie uit. De zaak-Julie Van Espen, waarbij een gebrek aan transparantie en verantwoording leidde tot publieke verontwaardiging, toont aan dat Belgische autoriteiten vaak pas in beweging komen onder internationale druk.

Toch ontbreekt het aan een gecoördineerde aanpak om structurele hervormingen door te voeren. Voorstellen zoals het screenen van magistraten op integriteit, het digitaliseren van dossiertoegang of het instellen van onafhankelijke klachtencommissies blijven steken in beleidsdocumenten. Zolang Europa zich beperkt tot symbolische waarschuwingen, blijft de cirkel van wantrouwen bestaan.

Een oproep tot verandering

Het vertrouwen in de rechtspraak brokkelt af, maar er zijn oplossingen. Parlementaire onderzoekscommissies kunnen licht werpen op deze donkere praktijken, terwijl Europese audits druk kunnen uitoefenen voor meer transparantie. Daarnaast is een herziening van benoemingsprocedures cruciaal om te garanderen dat integriteit, en niet politieke connecties, de doorslag geeft.

De kern van de oplossing ligt in het doorbreken van de zwijgcultuur. Alleen wanneer fouten worden erkend en verantwoordelijken worden aangesproken, kan het vertrouwen in de rechtsstaat worden hersteld. De wet mag geen speelbal zijn van machtsmisbruik, maar een instrument voor rechtvaardigheid.