Orde van Architecten onder vuur: Is de uitbuiting van stagiairs een gedeelde verantwoordelijkheid?

21 oktober 2024

De discussie over de lage verloning van stagiair-architecten heeft een nieuw hoogtepunt bereikt na een recent persbericht van de Orde van Architecten. In een verklaring reageerde de Orde op de toenemende kritiek over schijnzelfstandigheid en onderbetaling, zoals aangehaald door architect Enver Peeters in zijn opiniestuk op 28 september 2023 in De Standaard. De vraag blijft echter of de Orde zelf een deel van het probleem is dat het nu probeert aan te kaarten.

Hoewel de Orde in haar bericht begrip toont voor de frustraties rond de lage lonen van stagiairs, schuift ze de verantwoordelijkheid grotendeels af als een gedeeld probleem binnen de sector. Toch is het duidelijk dat de Orde zelf een rol speelt in het behoud van een archaïsch systeem dat stagiairs aan zeer lage lonen laat werken, onder het mom van het opdoen van werkervaring. Dit roept vragen op over de echte verantwoordelijkheid van de Orde in het beschermen van jonge architecten.

Het probleem van lage lonen voor stagiairs wordt vaak verklaard door de noodzaak van verdere praktijkervaring na de opleiding. Stagiairs worden gezien als leerlingsarchitecten die, ondanks hun vijf jaar opleiding, nog veel moeten bijleren om volledig te kunnen functioneren in de beroepspraktijk. Gedurende een stage van twee jaar doen ze praktijkervaring op die hen klaarstoomt voor het vak, maar dit gebeurt vaak tegen minimale vergoedingen.

De Orde van Architecten blijft vasthouden aan dit oude model en rechtvaardigt het met het argument dat de werkervaring op zichzelf een vorm van beloning is. Toch blijft de kritiek groeien, vooral onder jonge architecten die beweren dat dit model hun toekomstperspectief ondermijnt. De vraag rijst: is dit systeem echt nog houdbaar?

Een ander punt van kritiek richt zich op de manier waarop de Orde zelf de concurrentie tussen architecten heeft aangewakkerd. Door de vaste percentages op erelonen op te heffen, heeft de Orde een race naar de bodem in gang gezet. Architecten zijn nu genoodzaakt om hun erelonen te verlagen om opdrachten binnen te halen, wat vervolgens wordt gecompenseerd door te bezuinigen op lonen, creativiteit en service. Dit leidt tot een verarming van de sector, waar stagiairs en jonge architecten de dupe van worden.

Voor veel jonge architecten blijft het doel om stage te lopen bij zogenaamde ‘sterarchitecten’ aantrekkelijk. De naam van een gerenommeerde architect op je cv kan je carrière een enorme boost geven. Hierdoor zijn veel jonge professionals bereid om tegen een laag loon te werken of zelfs onbetaalde stages te lopen, in de hoop dat dit hun kansen op een succesvolle carrière vergroot.

De Orde van Architecten lijkt weinig grip te hebben op deze dynamiek. Vooral buitenlandse architecten en studenten zijn bereid om in deze onzekere omstandigheden te werken, in ruil voor de ervaring die een stage bij een groot bureau biedt. Dit systeem houdt de ongelijke verhoudingen in stand en versterkt het idee dat jonge architecten hun positie moeten ‘verdienen’ door hard te werken zonder een eerlijke vergoeding.

Een zorgwekkend aspect van de discussie is dat de uitbuiting van jonge architecten vaak begint tijdens hun opleiding. Steeds meer studenten werken mee aan praktijkprojecten van hun docenten, die ook vaak architecten zijn. In ruil daarvoor krijgen studenten studiepunten en ervaring, terwijl de kantoren profiteren van goedkope arbeidskrachten. Dit systeem, dat wordt gepromoot als een win-winsituatie, draagt in feite bij aan een cultuur van onderbetaling en schijnzelfstandigheid.

Creativiteit versus verantwoordelijkheid: het probleem van het ereloon

De kern van het probleem ligt ook bij de beloning van architecten in het algemeen. Creativiteit wordt vaak slecht beloond, terwijl de architect hoofdelijk aansprakelijk blijft voor zijn werk. Dit leidt ertoe dat architecten genoodzaakt zijn om hun erelonen te verlagen om concurrentieel te blijven, iets wat ondenkbaar is in andere vrije beroepen zoals geneeskunde. De Orde zou hier een voorbeeldfunctie kunnen vervullen door het gebruik van het ereloon als gunningscriterium in publieke aanbestedingen te verbieden.

Bron: https://www.bavo.biz/orde-van-architecten-is-mee-verantwoordelijk-voor-uitbuiting