Aluminium in regenwater: de stille bedreiging voor bomen en biodiversiteit

26 september 2024

Aluminium in regenwater is een groeiende en zorgwekkende bedreiging voor de biodiversiteit en het welzijn van bomen en planten in heel Europa. Terwijl veel aandacht uitgaat naar stikstof en andere vormen van luchtvervuiling, blijven de schadelijke effecten van aluminium grotendeels onderbelicht. Onderzoeker Geert Top trekt nu aan de alarmbel en stelt dat de voortdurende aluminiumneerslag in regenwater ernstige gevolgen heeft voor bomen, landbouwgewassen en fauna. In een uitgebreid rapport werpt hij licht op dit fenomeen en roept hij op tot actie.

Een sluipmoordenaar in onze regen

Aluminium komt van nature voor in de bodem, maar door vervuiling is de hoeveelheid in regenwater de laatste decennia aanzienlijk toegenomen. Volgens Geert Top, die jarenlang onderzoek heeft gedaan naar de effecten van aluminium op flora en fauna, is dit een van de belangrijkste oorzaken van de huidige biodiversiteitsdaling. “Het is eenvoudig vast te stellen door regenwater te verzamelen in een wit plastic recipiënt,” zegt Top. “Na verloop van tijd verschijnt er een roodachtige smurrie, vooral zichtbaar in stilstaand water zoals goten en tuinvijvers. Deze smurrie bevat hoge concentraties aluminium, die schadelijk zijn voor bomen en planten.”

Oude boeren en tuinders herkennen dit fenomeen: vroeger werd stilstaand water groen of zwart, maar nu krijgen regenplassen steeds vaker een rode gloed. Deze kleurwijziging wijst op de toenemende aanwezigheid van metalen zoals aluminium in het water, iets wat sinds de jaren tachtig steeds erger is geworden.

Impact op bomen en andere planten

Bomen zijn bijzonder kwetsbaar voor aluminium in regenwater. Dit zware metaal wordt door hun bladeren opgenomen en dringt door tot in hun sapstromen. Hierdoor ontstaan op lange termijn schadelijke effecten zoals kalende kruinen, zwakke wortelstelsels en een verhoogde vatbaarheid voor ziekten. Top heeft tal van voorbeelden van bomen in Vlaanderen en andere delen van West-Europa waar deze verschijnselen zichtbaar zijn. “Op kapvlakken van gevelde bomen zien we tegenwoordig veel donkerbruine verkleuringen die wijzen op aluminiumophopingen. Dit komt vooral voor bij populieren, kastanjes en wilgen,” zegt hij.

Bovendien zijn veel bomen tegenwoordig verzwakt en kunnen ze extreme weersomstandigheden, zoals stormen, minder goed doorstaan. Het aantal omgevallen bomen neemt dan ook toe, vooral omdat hun wortels aangetast zijn door de toxische stoffen in het regenwater.

Ook andere plantensoorten, zoals fruitbomen en druivenplanten, ondervinden de schadelijke gevolgen van aluminium in de lucht. Bladeren die blootgesteld worden aan regen, vertonen vaak verkleuringen en symptomen van verbranding. Druiven, bijvoorbeeld, verliezen hun vruchtbeginsels na een lange regenperiode, wat de oogst ernstig schaadt.

Aluminium en biodiversiteit: een verontrustende trend

Volgens Geert Top is de aanwezigheid van aluminium in regenwater direct verbonden met de dramatische daling van de biodiversiteit in Europa. “We zien een verarming van flora en fauna die al decennia aan de gang is. Vele plantensoorten, waaronder wilde bloemen en kruiden, verliezen hun vitaliteit door deze metaalbelasting,” aldus Top. Hij legt uit dat terwijl sommige soorten, zoals brandnetels en bramen, juist floreren door aluminium, andere gevoelige soorten steeds meer terrein verliezen.

Niet alleen planten, maar ook dieren hebben te lijden onder de aanwezigheid van aluminium in het milieu. Dieren die in contact komen met besmet regenwater, zoals honden en katten, lopen een verhoogd risico op ziekten zoals kanker. Dit geldt ook voor vee dat besmet water drinkt of gevoed wordt met besmet gras en hooi.

Landbouwgewassen in gevaar

Ook voor de landbouw zijn de gevolgen van aluminium in regenwater ernstig. Vooral veehouders en biologische boeren krijgen te maken met een snelle toename van schadelijke kruiden zoals groot kruiskruid en biggenkruid, die goed gedijen in de vervuilde omstandigheden. Deze kruiden zijn giftig voor vee en kunnen, als ze in hooi of kuilvoer terechtkomen, leiden tot ernstige gezondheidsproblemen of zelfs de dood van dieren.

Daarnaast leidt de aanwezigheid van aluminium in de bodem tot verstoorde groeiprocessen bij gewassen. Ziekten zoals preiroest en schimmelziekten op fruitbomen zijn de laatste jaren in opmars en worden mede in verband gebracht met aluminiumophopingen in de bodem en planten.

Oproep tot actie

Geert Top roept op tot verder onderzoek naar de effecten van aluminium in regenwater en de gevolgen voor de natuur en landbouw. “Er is dringend behoefte aan internationale samenwerking om dit probleem aan te pakken. We moeten niet alleen kijken naar stikstof, maar ook naar de metalen die in toenemende mate onze bodems en waterwegen vervuilen,” zegt hij. Hij pleit voor proeven waarbij regenwater wordt gefilterd en gezuiverd van metalen, om de effecten op plantengroei en biodiversiteit beter te kunnen meten.

De toekomst van onze bomen en natuur

Het rapport van Geert Top schetst een verontrustend beeld van de toekomst van onze bomen en natuur, tenzij er snel wordt ingegrepen. Aluminium is een stille bedreiging die steeds meer schade aanricht, niet alleen in bossen en natuurgebieden, maar ook in stedelijke omgevingen en landbouwgebieden. Zonder actie zal de biodiversiteitsdaling doorgaan en zullen toekomstige generaties de gevolgen van deze vervuiling blijven ondervinden.

De tijd dringt, volgens Top. “We moeten nu handelen om de schade te beperken. Het is niet alleen een kwestie van bomen redden, maar van het behoud van een gezonde leefomgeving voor ons allemaal.”